Rejestr zabytków – konsekwencje wpisu

Prowadzenie rejestru zabytków jest podstawową formą ochrony zabytków i prowadzony jest na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz rozporządzenia Ministra Kultury i dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków.

Rejestr zabytków, dla obiektów znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków[1]. Do omawianego rejestru wpisywane są obiekty, odpowiadające definicji legalnej zabytku: nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Wpis do rejestru zabytków następuje na podstawie decyzji administracyjnej wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu lub na wniosek właściciela zabytku nieruchomego bądź użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduję się zabytek nieruchomy[2]. Oznacza to, że jeśli dana osoba nie posiada tytułu prawnego do gruntu określonego powyżej, nie może skutecznie wystąpić z wnioskiem o wpis do rejestru zabytków.

Wydanie decyzji poprzedza zbieranie informacji i dokumentów (w tym dokonuje się także oględzin obiektu) mających potwierdzić wartość historyczną, artystyczną lub naukową danego obiektu.

Jak podkreśla się w orzecznictwie: przepisy regulujące zagadnienie wpisu obiektu do rejestru zabytków nie wprowadzają szczegółowych przesłanek,którymi winien kierować się organ dokonując oceny celowości objęcia zabytku ochroną konserwatorską, a zatem decyzja tego organu ma charakter uznaniowy i opiera się na ocenie danego przedmiotu ochrony przez pryzmat ustawowej definicji zabytku, zgromadzonej w sprawie dokumentacji oraz wiedzy i doświadczenia wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz podległych mu pracowników wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków[3].

Informację o ostatecznej decyzji o wpisie danego zabytku nieruchomego do rejestru zabytków ogłaszana jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym, na wniosek właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru zabytków może zostać ujawnione w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku[4].

Ustawodawca nie określił jednoznacznie czy ww. wniosek jest obligatoryjny. W piśmiennictwie wskazuje się, że: wpisanie nieruchomości do rejestru powinno być ujawnione w księdze wieczystej, a wpis taki pełni wyłącznie funkcję informacyjną, której nie dotyczy rękojmia wiary ksiąg wieczystych ani domniemanie zgodności z rzeczywistym stanem prawnym[5].

‍Skutki wpisu do rejestru zabytków

‍Pozwolenie na budowę

Aby uzyskać pozwolenie na budowę w odniesieniu do prac planowanych w zakresie nieruchomości wpisanych w rejestr zabytków, konieczne jest wcześniejsze uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Powyższe dotyczy planowanego dokonania prac takich jak:

1. prowadzenie prac konserwatorskich i restauratorskich,

2. wykonanie robót budowlanych przy zabytku jak iw otoczeniu zabytku,

3. dokonywanie podziału zabytku nieruchomego,

4. zmiana przeznaczenia zabytku lub sposobu korzystania z niego,

5. umieszczanie na zabytku urządzeń technicznych,tablic lub urządzeń reklamowych, napisów,

6. podejmowanie działań zmierzających do zmiany wyglądu zabytku[6].

Pozwolenie wojewódzkiego konserwatora zabytków, wydawane jest w formie decyzji administracyjnej. Dodać należy, że uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podjęcie robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę.  

Do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę należy dołączyć wyżej opisane pozwolenie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

‍Prawo pierwokupu

W związku z wpisaniem nieruchomości do rejestru zabytków gminie przysługuje prawo pierwokupu. Zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami: gminie przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków[7].

Wspomniane prawo pierwokupu wykonuje wójt, burmistrz albo prezydent miasta.

‍Ulga podatkowa

Do skutków wpisu nieruchomości do rejestru zabytków zaliczają się też pewne uprawnienia. Przede wszystkim, właściciel nieruchomości ma prawo do ulgi podatkowej wynikającej z ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Zwalnia się od podatku od nieruchomości grunty i budynki wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji zgodnie z przepisami o ochronie zabytków. Ulga nie dotyczy nie części nieruchomości zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej[8].

Dotacje z budżetu państwa

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewiduje możliwość ubiegania się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. Dotacji takich udziela Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a wyżej wymienione prace muszą być realizowane w ramach zadań mieszczących się w ogłaszanym przez ministra programach dot. ochrony zabytków na dany rok. O dofinansowanie starać się mogą osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne, będące właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru. Minister Kultury i dziedzictwa Narodowego udziela dotacji w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie ww. prac, a nawet do 100% w przypadku min. gdy chodzi o zabytek o wyjątkowej wartości historycznej[9].